Çocukların hedeflerini belirlemeleri konusunda karışık duygular içinde olduğumu itiraf etmeliyim, içimdeki "çocuk", çocukların yapılanması fikrine karşı koyuyor ve bunun, onların yaratıcılıklarını öldürdüğünü ve potansiyellerini sınırladığını söylüyor. Diğer taraftan, "yetişkin" yanım hedef belirlemenin kişinin yaşamının amacı olduğunu ve çocukların güven duygusunu arttırdığını söylüyor.
Bu tartışmayı hep hedef belirlemenin olumlu özellikleri kazanıyor. Çünkü, hangi yaşta olursak olalım, hedeflerimiz varsa, kaderimiz ve çevremiz üzerinde biraz kontrolümüz olduğunu biliyorum. Çocuğumuzun hedefleri bizlerin hedeflerinin yanında çok önemsiz gözükse de, çocuğun özgüven kazanması için minicik hedeflerinin çok büyük önemi vardır. Yedi yaşındaki bir çocuğun dönem sonuna kadar yüzme havuzunda durmadan 3 kez yüzme hedefi, bir mali müdürün şirketin cirosunu 3 yıl içinde 2 katına çıkarmak hedefi kadar önemlidir. Ancak, çocuklarımızın kendilerine hedefler belirlemelerini teşvik ederken, unutmamamız gereken bazı noktalar vardır. Size önereceklerimi yine bir kontrol listesi olarak kullanabilirsiniz.
Çocukların hedefleri
Çocuklarımızın hedeflerini belirlemelerine yardım ederken, hedeflerinin şu özellikleri taşımasına dikkat edin:
Kişisel - Hedeflerin hem kişisel, hem de çocuğun bireysel potansiyeline uygun olması gerekir. Bu da aynı yaşta ve aynı çevreden sekiz çocuğun hedeflerinin birbirinden çok farklı olabileceği anlamına gelir. Çocuklarımızı, başkalarının hedeflerine bakmak yerine, kendi hedeflerine konsantre olmalarını teşvik etmeliyiz. Daha da önemlisi, bu tür bir karşılaştırmayı, biz anababaların kesinlikle yapmaması gerekir. Ancak, yanlış anlaşılmasın, elbette bazı genel başarı kurallarının yararı vardır. Zaten, çocuklarımızı içinde yaşadıkları toplumun standartları sınırlayacaktır ve bu bazen adil olmasa da bunlar değiştirilemez. Fakat, kendilerine güven duygusu kazanmalarında hayati önemi olan konu, kişisel hedeflerinin en az çevrelerinin saptadıkları kadar önemli olduğudur.
Gerçekçi - Hedeflerin gerçekçi olması ve yere basması gerekir. Çocuklarımızın unutmaması gereken konu, bedence ve zekaca potansiyelleri çok fazla olsa da, herkesin bir limitinin olduğudur. Çocukların kendilerine çok zor hedefler belirlemelerini teşvik edecek olursak, bunun özgüven kazanmaları üzerinde istenmeyen etkileri olabilir. Pek çok çocuğun tüm saflığı ve içten duygularıyla inandığı bir düşüncesi vardır: Sadece gökyüzü bir sınır olabilir. Bazılarına göre, çocukların bu doğallığı bastırılmamalı, aksine teşvik edilmelidir. Ancak, bence iç özgüvenin uzun süreli ve sağlıklı olabilmesi için, bu yaklaşımın neden sonuç ilişkisine dayandırılması gerekir.
Aşamalı - Hedeflerin aşamalı olması ve mümkün olduğunca küçük parçalara ayrılması gerekir. Özgüven kazanmada en risksiz yol, başarıların peşpeşe gelmesi ve çocuğu ana hedefine yavaş yavaş ulaştırmasıdır, ideal olan, her aşamanın bir öncekinden biraz daha zor olmasıdır. Böylelikle, başarı şansı hep yüksek olur ve hedeflerin arasına konulan süreler de, çocuğun başarı duygusunu bir sonraki hedefine kanalize etmesini sağlar.
Bazı çocuklar (özellikle aşamalı bir programın başlarında) çok sabırsız olacaktır. Bazıları ise, başardıkça hızlarının arttığını görecektir. Bu durumda, çocuğun kendini kaptırmasına ve aşamaları atlayarak geçmesine engel olunması gerekir. Bu çocuklar hedeflerine zamanından önce varırlar ama hızlı hareket ettikleri için, küçük başarılarından aldıkları tatmin duygusu yeterli olmaz ve gereken psikolojik gücü tam olarak kazanamayabilirler.
Ödüllü - Her aşamadan hemen sonra çocuğun ödüllendirilmesi gerekir. Bu tür ödüllendirmeye psikolojide "olumlu pekiştirme" diyoruz. Bu belki de, motivasyonu artırıcı en önemli araç ve çocuğunuzun başarısında en güçlü yardım şeklidir. Bu tür ödüllerin cüzdanınıza ya da çocuğunuzun dişlerine zarar vermesi gerekmez. Aslında düzenli bir şekilde, oyun için verilecek fazladan bir izin, kocaman bir öpücük ya da duvar panosuna atılacak yıldızlar basit, ama değerli ödüllerdir ve etkisi pahalı bir bisikletten daha fazladır. Çocuklar büyüdükçe, kendi kendilerini ödüllendirmelerini teşvik edebilirsiniz, çünkü kişinin kendisini olumlu bir biçimde pekiştirmesinin özgüven kazanmada çok büyük etkisi vardır.
Esnek - Çocuklar büyük bir hızla büyüyüp geliştikleri için, hedefleri de bizimkilerden daha çabuk değişir. Bu nedenle, içinizdeki içgüdüsel anababanın gönderdiği "sakın vazgeçme" mesajının çocuğunuzun gereksinimlerini olumsuz yönde etkilemesine izin vermeyin ki, gerektiğinde rahatlıkla fikir değiştirebilsin. Önemli olan, hedeflerinden bıkıp işi yarım bırakmasınlar ve bu hedeflerinin yerine belki daha zor ama daha ilginç hedefler seçip, daha büyük ödüller alabilsinler. Ancak, unutmayın ki, hedeflerini değiştirdiklerinde dinlenmek için belli bir süreye gereksinim duyabilirler.
Saygılı - Hedefleri size ne kadar garip, anlamsız ya da küçük gelirse gelsin, saygı gösterin. Bu, çocuklarına özen gösteren ana-babaların bildiği bir konudur, ama hepimiz farkında olmadan hata yapabiliriz. Çocuğu belli bir alanda "takıntılı" olarak nitelendirip, alay edebilir ya da çocuğumuzun başarı yolunda attığı minik adımları küçümseyebiliriz.
ALIŞTIRMA. Çocuğumun hedefleri
* Çocuklarınızın belirlediği hedefleri bir liste halinde yazın ve yukarıdaki önerilerim ışığında her birini kontrol edin.
* Önümüzdeki bir ay içinde çocuklarınızla, gelecekle ilgili hayalleri hakkında konuşun ve bu hayalleri ile şimdiki hedefleri arasında bir bağlantı olup olmadığını birlikte kontrol edin. Eğer bir bağlantı varsa, birlikte aşamalı bir program hazırlamaya çalışın. Küçük çocuklarla bu alıştırma belki sadece hayalleri hakkında bir sohbet niteliğinde olacaktır. Fakat, büyük çocuklar bunu düzenli bir yaşam planına dönüştürebilirler. Öyle ya da böyle, bu tür bir çalışma iç özgüvenin gelişmesinde çok yararlı olacaktır.
"Herkes umut ettiği yerde ve kimliktedir."
Donald Curtis