Keskin Bıçak

Eğer çocuğunuz varsa ve yukarıdaki gibi düşünüyorsanız, bu yazıyı okumanızı tavsiye ederiz. Çünkü çocuğunuzla iyi bir iletişim kurmanın ve iyi birer anne-baba olabilmenin anah­tarı, sadece onun isteklerini karşılamakla sınırlı değildir. Başarılı bir iletişim kurabilmek ve iyi birer anne-baba ola­bilmek Özveri ister ve kuralları vardır.

Çocuğumuza zaman ayıralım. Unutmayalım ki çocuğu sev­mek ona bolca ve pahalı oyuncaklar almak değil; onunla or­tak faaliyetleri paylaşmak, ona zaman ayırmak ve onunla oynamaktır. Çocuğu sevmek; sevgiyi sözle ifade etmenin öte­sinde, eylemle bu duyguyu ona yaşatmaktır.

Çocuğumuzla beraberken tüm dikkatimizi ona yoğunlaştı­ralım. Anne-baba olmanın keyfini çıkaralım.

Aşağılamak, suçlamak, çocuk adına karar vermek yerine, çocuğumuzu dinleyelim.

Dinlendiğini gören çocuk kabul edildiğini, dolayısıyla se­vildiğini düşünen çocuktur.

Bir çocuk nasıl anneye bağımlı hale gelir? Anneye bağımlı hale gelen çocukların kişilik özellikleri nedir? Bu soruların cevabını verebilmemiz için doğumdan okul çağına kadar çocuğun zihinsel gelişimini izlememiz gerekir. Bilindiği gibi, çocuğun doğuma kadar olan zihinsel potansiyeli genetik mirasa, yani anneden babadan ve atalarından genler vasıtasıyla intikal eden kodlara bağlıdır. Buna doğuştan gelen zihinsel yetenek diyebiliriz. Yeni doğan bir bebeğin genetik kodlar vasıtasıyla sahip olduğu zihinsel yeteneklerin açığa çıkması ve işlerlik kazanması aileden alacağı eğitime bağlıdır.

Yeni doğan bir bebek, annenin koruması ve bakımı olmadan hayatını devam ettiremez. Annenin şefkatli kollarında ve sıcak kucağında s?t emen, altı kirlendiğinde temizlenen, koruyup kollanan bir bebek, geldiği bu yeni dünyada yalnız ve korumasız olmadığını hissetmeye ve anneye güven duymaya başlar. Güven duygusu sadece beslenme ve bakıma bağlı olmayıp, anneden aldığı sevgi ve şefkatle yakından ilişkilidir. Bu sebepledir ki, en az iki yaşına kadar anne çocuk beraberliği güven duygusunun gelişiminde çok önemlidir. Bu süreyi anne sevgisinden ve şefkatinden ayrı geçiren bir bebek, resmi kurumlarda çok iyi bakılıp beslense dahi, zihinsel ve duygusal yönden geri kalmakta; güven duygusu gelişmemektedir.

Bu sözler çocuğumuzun yeni doğan kardeşi hakkında düşün­celerini çok güzel ifade ediyor değil mi?

insanoğlu çok eski çağlardan beri sevdiklerini paylaş­mayı, ilginin bölünmesini ve bir başkasına yönelmesini içgü­düsel olarak kabul edemez. Çocukların iç dünyası o kadar karmaşıktır ki o küçücük yüreklerinde fırtınalar koparan, anne ve babasının sevgisini paylaşan, sürekli ağlayan ve ilgi isteyen bu konuğu kabullenmekte çok zorlanırlar.

Burada en önemli görev ve sorumluluk anne-babaya düşmektedir. İkinci bir çocuk sahibi olmayı planlamak, çocuklarına bunu uygun bir dille açıklayabilmek, onu hazırlamak, yeni bir bebek dünyaya getirmek kadar önemlidir. Annenin hamile­lik döneminde yaşayacakları, bebek dünyaya geldikten sonra aile düzeninde nasıl değişiklikler olabileceği açıklan­malı, ilk çocuğun psikolojik olarak neler yaşayabileceği göz önüne alınmalıdır.

Okulların kapanmasıyla birlikte yeni bir yaz dönemine başlangıç yapmış olacağız. Üç ay gibi uzun bir tatil süreci çocukları beklemekte. Bu zamanın nasıl değerlendirilmesi gerektiği konusunda anne-babaların alacağı kararlar önemlidir. Çünkü tatile dair atılan adımlar çocuklar için anlamlı birer mesaj ifade eder.

Tatilin sadece oyun ve eğlenceden ibaret boş bir zaman dilimi olmadığı, bilakis kış boyunca derinlik kazandırılamamış alanlara dönük çalışmaların yapılabileceği iyi bir fırsat olduğu çocuğa öğretilebilir. Bu alanlardan en önemlisi ise, okulda yüzeysel bilgilerle geçiştirilen din bilgisidir.
Kişilik gelişiminde dinin etkisi

Çocukların kişilik yapısı büyük oranda okul öncesi dönemde oluşmaktadır. Kişiliğin çocukta sağlıklı oturması ise her ebeveynin kayıtsız şartsız arzusudur. Çünkü sağlam bir kişilik geliştirebilen bir kişi ancak, kendisiyle ve toplumla gerekli olan irtibatı gerekli olan şekilde kurabilir ve sürdürebilir. Dini inancın bu anlamda sağladığı gücü, başka hiçbir öğretiyle karşılamak mümkün değildir.

Çocuklar oyun oynarken büyüklerini taklit etmekle beraber kendi duygularını, korkularını, üzüntülerini ve sevinçlerini de ortaya koyarlar. Henüz çocuk duygularını kelimelerle ifade edemediğinden duygularını oyunlardaki sembolik hareketlerle gösterirler. Bu nedenle oyun onun dilidir denilebilir. Bazen olumsuz duygular da yaşayabilirler (kardeşini kıskanması veya arkadaşına kızması ). Bu olumsuz duyguyu oyun esnasında açığa çıkarmakla rahatlamış ve olumsuz duygularından Allah'ın izni ile kurtulmuş olur. Bu nedenle uzmanlar oyunu çocuk için çok önemli görmektedir. Çocuğun oyundaki hal ve hareketleri ailesini yansıtır. Mesela emir verici veya ricacı bir tavır sergilemesi ailedeki iletişim seviyesini gösterir.

Çok oynayan çocuk çok akıllanır

Oyun, çocuğun çalışması, işi olarak tanımlanmıştır. Oyun her çocuk için yemek ve uyku gibi önemlidir. Maalesef toplum tarafından oyuna çok düşkün olan çocuk hoş karşılanmıyor, boş vakit doldurma gibi görülür. Öğrenmesi gerekeni oyun esnasında rahatlıkla öğretebilirsiniz. Dikkat, ilgi kurma, çağrışım, hatırlama ve algı yetenekleri de oyun esnasında gelişen yeteneklerdir.

Masallar çocuklara, en sıkıntılı zamanlarda, karamsar bir haldeyken bile hiç olmayacak şeyleri başarabileceğini fısıldar. Çocukların içindeki kahramanı ortaya çıkarır. Hayal kurmak sadece eğlendirmez. Fantastik öğeler çocukların hayal dünyasını zenginleştirir ve onları hayata hazırlar.

Çocukların masala neden ihtiyacı vardır? Sebebi çok basit: Her halk çocuğuna masal anlatırken hayal kurmuş, onu eğlendirmiş, masala fantastik öğeler katarak hayal dünyasını zenginleştirmiş. Masalın sonunu mutlu bitirmiş. Çocuk hep sevinmek istiyor, masalcı onun bu ihtiyacını fark edince hem onun isteğini yerine getirmiş, hem de masalı detaylandırmış, ballandırmış, masala birçok işlev yüklemiş. Bir masalla bunu en iyi şekilde açıklayabiliriz.

Çocuklar dünyanın en tatlı varlıkları. Onların olmadığı bir hayat, cıvıltılarının olmadığı bir ortam, neşe dolu kahkahala­rının çınlatmadığı bir dünya, gülücükleri­nin olmadığı bir evren ve nefeslerinin ol­madığı bir kainat düşünemiyorum bile. İnsanlar için Allah'ın en büyük hediyesi çocuklarımız. On­larla sevinip onlarla gülüyoruz. Mutlulukları mutluluğumuz, hastalıkları hastalığımız oluyor. Minicik bir tebessümleri için gözümüzü kırpmadan dünyayı ayaklarına sermeye çalışıyoruz. Varlıkları, hayatımızın anlamı oluyor çoğu zaman.

Yaşamaktan bıkmış insanların, evlatları için yeniden doğ­duğuna şahit olmayanlarımız var mı?

Kaçımız onlar için gecelerce uykusuz kalmadık? Kaçımız kara gözlerindeki yaşları dindirmek için uğraşıp yorulmadık?

Kaçımız üstlerini örtmek için, geceler boyu uykumuzdan olmadık? Kaçımız?..

Anaokulunda ve büyük çoğunluklada ilkokul birinci sınıfta çocuğun öğretmeni veya rehberlik öğretmeni tarafından fark edilen dikkat eksikliği, çocuğun annesini, babasını, öğretmenini ve en çokta çocuğun kendisini etkileyen psikolojisini ve güven duygusunu bozan bir durumdur.

Çocuğu okula yollayan anne, baba her şey normal zannederken günün birinde okuldan bir telefon alır ve okula çağrılır. Okulda anneye ve babaya; çocuğun dikkat eksikliği olduğu derslere kendini veremediği, yerinde duramadığı, kelimeleri ve heceleri yazamadığı, arkadaşlarına göre yazısının çok geri olduğu vs. söylenir.

Bazen de, ebeveynlere çocuklarında dikkat eksikliğinin yanı sıra, hiperaktivitenin olduğu çocuğun yerinde duramadığı daima taşkınlık yaptığı söylenir.

Eyvah! Çocuğumda dikkat eksikliği var

Günümüzde oyuncaklar giderek daha karmaşık bir yapıda karşımıza çıkıyor. Bu durumda çocuklarımızın yaratıcılığını artırmak, ruhsal ve bedensel gelişimine katkıda bulunmak istiyorsak, oyuncak seçerken nelere dikkat etmeliyiz?

Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Öğretmenliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Tosun Yalçınkaya ile okul öncesi çocuğun oyun ihtiyacı ve anne-babaların oyuncak seçerken dikkat etmeleri gereken noktaları konuştuk.

Oyuncaklarla oynamak çocuğun kişiliğini nasıl etkiler?

Oyuncak, çocukların çevrelerini, yani dış dünyayı ve insanlararası ilişkileri mümkün olduğu kadar mantıki bir şekilde anlama, kavrama ve yorumlamalarına yardımcı olan bir eğitim aracıdır. Oyun, kendi içinde bir bina ise oyuncaklar da binanın tuğlalarıdır.

Babasına her defasında, “Büyüyünce senin gibi olmak istiyorum” diyen bir erkek çocuk ile babası arasında geçen hikaye, erkek çocukların babanın yaşantısını ne ölçüde taklit ettiklerini izah eder. Babanın anlatımıyla aktarılan hikaye şöyle devam ediyor: Bir gün, çocuğum doğdu. O dünyaya geldiğinde, yetişmem gereken iş toplantıları, seyahatler ve ödenmesi gereken faturalarla meşguldüm. Ben uzaklardayken o yürümeyi öğrendi, konuşmayı da. Biraz büyüdüğünde “Senin gibi olmak istiyorum baba” demeye başladı. İşyerine telefon açıp “Baba eve ne zaman geleceksin?” diye sorardı. “Ne zaman geleceğimi bilmiyorum oğlum ama geldiğimde birlikte güzel bir vakit geçireceğimizden emin olabilirsin” derdim.

Yıllar öylece geçip gitti. Oğlum on yaşına geldi. Ona güzel bir top aldım. “Top için teşekkürler baba!” dedi, “Haydi oynayalım” diye ısrar etti. “Bugün olmaz, haftaya tamam mı?” “Tamam” dedi fakat yüzündeki gülümseme eksilmedi. “Büyüyünce baba” dedi, “Ben de senin gibi olmak istiyorum.” Oğlum önce ilkokuldan, sonra liseden, sonra üniversiteden mezun oldu. Bu durumda başka birçok baba gibi benim de söylemem gereken bir şeyler vardı. “Seninle gurur duyuyorum” oğlum dedim. “Gel şöyle biraz oturalım, sana diyeceklerim var.” Başını salladı, gülümseyerek: “Arkadaşlara sözüm var baba” dedi. “Sen arabanın anahtarlarını verebilir misin? Sonra görüşürüz, olur mu?”

Çocuk, dünyaya gizemli bir paket içinde gelmiş bir armağan gibidir. Zaman geçtikçe o paket yavaş yavaş açılır, büyür, serpilir, gelişir. Bizler bu paketten neler çıkacağını her zaman bilemeyiz. Fakat zaman içinde sahne arkasını görebiliriz. Bu süreç tam da bir tohumun ne ağacı olacağını başlarda bilemezken, filizlenip büyümeye başlarken ne ağacı olduğunu anlayabilir, ihtiyacına göre ona en iyi suyu ve gübreyi bulabiliriz.

Batılıların dediği gibi, çocuklarımız bize ‘kullanma klavuzu’ ile gelmiyorlar. Anne-babaların görev bu noktada çocuğun dünyayı nasıl algıladığını ve tepkilerini hangi süreçlerden geçirerek verdiğini anlamaya çalışmaktır. Her ne kadar ‘kendi çocuğumuzu’ en iyi tanıyan kişi olduğumuzu düşünsek de, anne ve baba olmanın getirdiği bazı küçük körlükler yüzünden çocuğumuzla ilgili kimi noktaları istesek de göremeyiz.

Onların bizi her zaman gözlemlemediğini düşünebiliriz ya da gözlemleseler bile algılamadıklarını düşünürüz. Çocuğumuzun el yıkama alışkanlığı da bu örneklemelerin içine alınabilecek en güzel davranımlardan bir tanesidir.

Zaman zaman anne babalar için gereksiz görünebilen bu oyuncakların herbirinin çocuk gelişiminde ayrı bir yeri ve önemi var…

Çıngıraklar, bez bebekler, uzaktan kumandalı arabalar; çocuğunuzun oynadığı tüm oyuncaklar onun meslek seçimini dahi etkileyebilir. Dolayısıyla çocuklar için oyuncak seçimi oldukça önemli bir konudur. Memorial Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Bölümü’nden Uz. Dr. Abdurrahman Yıldırım, oyuncakların çocuk gelişimindeki önemini ve dikkat edilmesi gerekenleri anlatıyor.

Oyuncak, çocukta merak uyandırmalı, kasları çalıştırmalı, girişimciliği ve hayal gücünü arttırmalı. Daha da önemlisi çocuğu problem çözmeye yönlendirmelidir. Bu nedenle çocuk için en iyi oyuncak tekrar tekrar oynamak istediği ve her defasında daha fazla haz aldığı oyuncaktır. Evde bulunan kaplar, makaralar, hamurların tümü çocuğa istediği gibi şekillendireceği bir oyun ortamı sağlar. Oyun çocuğa yaşam deneyimi sağlayarak, kendini farklı durumlara uyarlamasına da yardımcı olur.

Çocuğu gelişimi derken, sadece fiziksel gelişmeyi kastetmiyoruz. Çoğu zaman aile büyükleri, iyi beslenmiş, kilolu çocuğun annesini tebrik ederler: "Çok iyi bakmışsın; maşallah tosun gibi!"

Diğer taraftan, zayıf vücutlu bir çocuğun annesi ona iyi bakamadığı endişesiyle hep suçluluk duygusu içindedir. Aile büyükleri ve komşu kadınları da zavallı anneyi çekiştirmekten geri durmazlar.

Çocuğun kilosu ve boyu, beslenmeden ziyade soyaçekimle ilgilidir. Önemli olan çocuğun kilosu değil, sağlığıdır. Ancak daha da önemlisi, beden sağlığı ile birlikte ruh sağlığıdır. Öyle anneler vardır ki; elinde kaşık çocukla kovalamaca oynar. Ona bir kaşık fazla yemek yedirmeyi marifet zanneder. Çocuğa kilo kazandırmaya çalışırken, ruh sağlığını tehlikeye soktuğunu ve çocukla çatışmaya girdiğini bilmez.

Çocuğu anlamak ve onunla anlaşmak sanıldığı kadar kolay değildir. Çocukla yaşadığımız bütün çatışmaların temelinde onu yeterince tanımamak yatar. Vaktiyle çocuk psikolojisine ait okuduğum İngilizce bir kitapta yazar konuya İncil´den aldığı bir cümleyle başlıyordu. Hatırladığım kadarıyla cümle şöyleydi: "Eğer çocuğunuzla konuşurken ona benzemezseniz; gökler âlemi size kapanır." Peygamberimiz bunu daha sâde bir dille anlatır ve der ki: "Çocuğu olan onunla çocuklaşsın."

Burada çocuklaşmaktan kastedilen şey, çocuk gibi davranmak değildir. Çocuklaşmak demek, onun zihin ve ruh yapısını bilmek ve buna göre davranmak demektir. Çocuğu eğitirken onunla yaşadığımız bütün çatışmaların ve problemlerin altında bu bilgisizlik yatar.

Evlenme çağına gelen çoğu gençlerimiz çocuk psikolojisine ve eğitimine dair hiçbir bilgiye sahip olmadan, bu konuda bir tek kitap okumadan evliliğe adım atıyorlar. Çocuk sahibi oldukları zaman da anadan babadan gördükleri gibi, geleneklere göre, onu eğitmeye çalışıyorlar.

Babamı Özlüyorum

İnsanlar, genellikle her zaman beraber oldukları varlıkların değerini yeterince bilemez. Bunun gerçekliği, aile hayatında daha belirgin bir tarzda yaşanır. Her gün görüştüğünüz ve bir arada olduğunuz için sık sık sürtüşüp çatıştığınız anne, baba, eş ve çocuklarınızdan uzaklaşmak zorunda kaldığınızı düşünün. Birden o insanların sizin için ne kadar önemli olduğunu fark etmeye başlarsınız. Bir de onları kaybederseniz, artık kavuşmak mahşere kaldığından, kaybın içinizde doğurduğu boşluk giderek büyür, sonra da içinizi büyük bir acı kaplar.

Annesiz büyüyen çocuklar, bir tarafı yıkılmış ev gibidir. Çocukluğumuz yaz günlerini, beni çok seven ve erkek çocuğu olmayan dedemin çiftliğinde geçirdiğim için, anne eksikliğinin çocuklarda nasıl bir yara oluşturduğunu bilirim. En çok da bütün çocuklar oyunu bırakıp annesinin sesine koşarken, bir taşa oturup annemi özlediğim akşam üstlerinde ağlamaklı olduğunu hatırlarım.